Grond premi svizzer da litteratura 2022

Reto Hänny

Grond premi svizzer da litteratura 2022

Reto Hänny, naschì l'onn 1947 a Tschappina, in pitschen vitg muntagnard en il Grischun. Suenter viadis extendids e differentas activitads tranter auter sco chavrer, sco magister e sco operatur da tribuna al teater da Cuira ha el debutà l'onn 1979 cun Ruch. Ein Bericht ed ha fatg per l'emprima giada gronda sensaziun cun Zürich, Anfang September, in rapport da las revoltas da la giuventetgna a Turitg da l'onn 1980. Ultra da sia occupaziun intensiva cun Musica nova e cun l'art figurativ è sa sviluppada in'ovra litterara survesaivla, ma fitg concisa. Hänny che ha survegnì numerusas distincziuns litteraras, tranter auter il Premi Ingeborg Bachmann e l'ultim il Zolliker Kunstpreis, viva sco scriptur a Zollikon (ZH) ed en il Grischun.

Il pussaivel è immens – cun Dürrenmatt cumenza pia Sturz, la terza ediziun da ses cudesch Flug. Igl è ses cudesch il pli spess ed il pli voluminus, ch'è er l'ovra d'ina vita.
Ina vita che ha cumenzà en in mund da purs da muntogna, nua ch'ins fascheva anc bellas tarscholas en il ladimer e nua ch'in mattet ha scuvert sia passiun per il raquintà cun tadlar – sairas a la lunga – las istorgias da ses tat.
I èn pitschnas chaussas che mettan en moviment la narraziun: il batter d'in bau da laina u cartas postalas da l'America. Las variaziuns da la tatta en connex cun l'istorgia da la famiglia, il tun runant da l'armonium ed il resun ramplunant da las squadriglias d'aviuns militars èn tuts stimuls. Ma il stimul principal èn ils cudeschs ch'in magister dat a ses scolar avant las vacanzas da Tschuncaisma.

Pli tard, cura che quest scolar va giu en la val, senza dentant chattar ruaus, nascha ina litteratura, ina cacofonia d'ecos da chaussas vividas, legidas ed imaginadas. Partituras da pastiches, da palimpsests e da perifrasas vegnan cumponidas, ina lingua da reminiscenzas e da referiments – a James Joyce ed a Jean Paul – nascha, e tut capita adina er sin il livel musical dal text, fin a la sintaxa ed a l'interpuncziun. La segunda versiun da Flug daventa in'emprova da perspectiva cumplessiva e da vista globala, in text che duai adina puspè vegnir scrit e malegià da nov.

La forza da la lingua da Reto Hänny ha avert novas breschas duraivlas: l'onn 1981, en in Turitg gia lura saturà, e gia l'onn 1994 ha Reto Hänny scrit davart «spustaments betg imaginabels, d'eveniments ch'i n'ha anc mai dà en il passà, d'inundaziuns, da taifuns e da fominas che las lecturas ed ils lecturs da gasettas han survesì.» Reto Hänny è daventà in autur che na sa cuntenta betg cun far bellas tarscholas en il ladimer, mabain che prenda dapart dal tuttafatg quest ladimer.

Ed ussa ha el pia scrit da nov Flug, rendì l'ovra da sia vita anc pli polifona, enritgind las cuntradas da Segantini cun tut quai ch'è s'accumulà en il decurs dals onns. La tecnica dal sa regurdar adina pli detagliadamain daventa fitg clera, sch'ins examinescha l'agen exemplar da Hänny: el daventa adina pli voluminus, perquai che bain inqual paragraf è vegnì reelavurà, las frasas lungas èn vegnidas formuladas en moda anc pli precisa e las novas paginas èn vegnidas tatgadas en. Ins na po bunamain betg serrar questa ovra immensa – ins la sto leger e releger, adina ed adina puspè da nov.